Трэцяе правіла: духоўнае суцяшэнне. Пад суцяшэннем разумею [стан], калі ў душы паўстаюць пэўныя ўнутраныя рухі, праз якія душа загараецца любоўю да свайго Творцы і Пана, у выніку чаго не можа любіць створаныя на зямлі рэчы ніяк інакш, як толькі ў Творцы ўсіх рэчаў. Гэткі ж стан, калі яна пралівае слёзы, якія вядуць да любові Пана з прычыны жалю за свае грахі ці з-за Мукі Хрыста нашага Пана, а таксама з-за іншых рэчаў, непасрэдна скіраваных на служэнне Яму і праслаўленне. Урэшце, я называю суцяшэннем кожнае ўзрастанне надзеі, веры і любові і кожную ўнутраную радасць, што клічуць і вабяць да нябесных рэчаў і да дабра [ды збаўлення] душы, суцішваючы і супакойваючы яе ў Творцы і Пану.
Відавочна, што св. Ігнацый вырашыў даць не сціслую вычарпальную дэфініцыю, а серыю прыкладаў: ён апісвае разнастайныя ўнутраныя перажыванні чалавека, якія ілюструюць сутнасць суцяшэння. Хоць яны ўспрымаюцца намі як псіхічная рэчаіснасць, тым не менш, інтэрпрэтуюцца праз прызму веры і Божай любові. Калі Ігнацый у аўтабіяграфіі згадвае пра вялікае суцяшэнне, якое ён атрымаў, гледзячы на зорнае неба, то кажа таксама пра яўна духоўны досвед: тады адчуў у сабе моцнае жаданне служыць Пану. Такі ўнутраны рух адрозніваецца ад прафесійнага захаплення і цікаўнасці астранома. “Суцяшэнне ў распазнаванні духаў – гэта заўсёды спантаннае ўнутранае перажыванне чалавека, якое духоўна інтэрпрэтуецца і мае духоўныя наступствы”, – піша Джордж А. Ашэнбрэнэр SJ, знакаміты аўтар кніг і духоўны кіраўнік.
Духоўнае суцяшэнне не заўсёды азначае шчасце, а духоўная пакінутасць (супрацьлеглы стан, аб якім будзе гаворка ў наступным артыкуле) не заўсёды азначае смутак. Часам перажыванне смутку, адзіноты ці неспакою – гэта момант вяртання да блізкасці з Богам і іншымі людзьмі. Шчыры жаль за шкоду, учыненую бліжняму, у канчатковым выніку імкнецца да радасці, якая прыходзіць з прымірэннем. Задаволенасць і шчасце могуць быць ілюзіяй і нават формай самападману, калі гэтыя пачуцці прыкрываюць праблемы, якія патрабуюць вырашэння: наступствы мы проста не хочам заўважаць. Лёгка, напрыклад, знясіліць сябе празмернай працай альбо бяздумнымі забавамі ці пагаджацца на захаванне спакою любым коштам, каб толькі пазбегнуць складанай размовы з чалавекам, якога любіш. Зноў ключавое пытанне: адкуль гэты рух і куды ён вядзе?
Папа Францішак піша: “Шчасце з’яўляецца парадоксам і прапануе нам найлепшы вопыт тады, калі прымаем тую загадкавую логіку, якая не паходзіць ад гэтага свету. Як гаварыў пра крыж св. Бонавентура, «гэта – наша логіка»” (Gaudete et exsultate, 174).
Усё ж, што тады, на думку Ігнацыя, суцяшае нас па-сапраўднаму? Возьмем, напрыклад, “унутраныя рухі, праз якія ў душы загараецца любоў да Бога”. Выкарыстаны тут вобраз агню паказвае, што працягласць і інтэнсіўнасць стану суцяшэння могуць быць рознымі: момант ці некалькі месяцаў, цалкавітая ахопленасць полымем любові да Бога ці далікатнае трапяткое пачуццё, падобна агеньчыку свечкі – кожнай душы ў адпаведны час спасылаецца штосьці ўнікальнае. Бог дасканала ведае, як даваць добрыя дары сваім дзецям (параўн. Лк 11, 13).
Любоў чыніць нас здольнымі ставіць Бога на першае месца і толькі ў Ім любіць усё створанае: рэчы, месцы, людзей. Можна сказаць, любоў да ўсяго, што дорага нам на зямлі, прыходзіць у гармонію з гэтай “асноўнай” любоўю, якая жывым агнём пасяляецца ў сэрцы.
Далей Ігнацый адзначае, што суцяшэнне ахоплівае чалавека цалкам, таму тое, што перажываецца ў сферы духа, атрымлівае фізічнае праяўленне ў слязах, “якія вядуць да любові Пана”. Слёзы, такім чынам, становяцца прыступкай да яшчэ большай любові, хоць могуць з’явіцца вынікам складанага духоўнага досведу: разважанняў Мукі Хрыста, жалю за свае грахі ў святле Божай міласэрнасці і любові. Ігнацый пакідае спіс адкрытым: “а таксама з-за іншых рэчаў, непасрэдна скіраваных на служэнне Яму і праслаўленне”. Таму тут знойдзецца месца і для слёз захаплення добрымі рэчамі, і для слёз спачування няшчасцю бліжніх.
Наступным акрэсленнем духоўнага суцяшэння становіцца “кожнае ўзрастанне” тэалагічных цнотаў: веры, надзеі і любові. Яны прысутныя ў душы дзякуючы ласцы хросту, але менавіта асабістае адчуванне, што гэтая духоўная аснова ўмацоўваецца, прыносіць чалавеку глыбокую і сапраўдную радасць. Св. Ігнацый раіць усведамляць як мага часцей праявы духоўных перажыванняў, якія кіруюць нашы сэрцы ўгору, “да нябесных рэчаў”, каб заўважыць і прыняць іх як каштоўныя дары, дазволіць душы наталяцца імі, знаходзіць супакаенне ў сваім Творцы і Пану.
Так, разважаючы змест трэцяга правіла, мы крочым па святой зямлі: мы знаходзімся ў Божай прысутнасці. Няхай жа шматграннасць і разнастайнасць асабістага досведу гэтай прысутнасці адкрыецца для нас ва ўсім сваім багацці і моцы сярод звычайнасці штодзённага жыцця.
Досвед суцяшэння дазваляе ўмацавацца перад выпрабаваннямі, якія чакаюць наперадзе, бо было б ілюзіяй меркаваць, што ўжо ніколі не дасведчым у духоўным жыцці ні смутку, ні змроку, ні знясілення. Наступныя шэсць правіл распазнавання духаў Ігнацый прысвячае стану пакінутасці, а потым вяртаецца да суцяшэння, нібы прагне ўзяць цяжкі час у абдымкі Божай любові. У дзясятым і адзіннаццатым правілах ён раіць суцешаным “набірацца сіл” (10 правіла) і памятаць аб пакоры, г.зн. не ўзносіцца ў нейкай эйфарыі, прыпісваючы самім сабе ўсе дары, якія спасылае Бог. Было б неразважліва і небяспечна для чалавека ў радасці забыцца на ўдзячнасць Богу і на тое, “як мала ён можа зрабіць у стане пакінутасці” (11 правіла), калі зусім не адчувае дзеяння ласкі або суцяшэння. І наадварот, працягвае Ігнацый у тым жа правіле, “у пакінутасці няхай чалавек думае, як шмат можа зрабіць з ласкай, бо яе дастаткова для таго, каб супрацьстаяць усім ворагам, чэрпаючы сілы ў сваім Стварыцелю і Пану”.
Такім чынам, чаргаванне духоўных станаў Ігнацый лічыць натуральнай з’явай і заахвочвае свядома захоўваць духоўную раўнавагу. Гэта вельмі няпроста і ў радасці, і ў журбе, але варта спрабаваць, бо сапраўднае майстэрства прыходзіць толькі з практыкай.
Тэрэса Клімовіч
“Слова Жыцця” 14 (543), 12 ліпеня 2020
