“Свет не будзе такім, як раней” – даволі часта ў гэтыя дні можна пачуць падобнае меркаванне наконт наступстваў пандэміі каранавірусу. Такія каментарыі, хутчэй за ўсё, не даюць поўнага разумення, якая будучыня нас чакае, калі эпідэмія ўрэшце скончыцца. Акрамя чалавечых ахвяр, сем’яў, якія страцілі сваіх родных, дастаткова ўзгадаць эканамічны крызіс, які напэўна закране большасць з нас. Аднак ёсць яшчэ адзін бок сённяшняй сітуацыі: страх, трывога, разгубленасць, выкліканыя нявызначанасцю, парушэнем звыклага ладу жыцця, руйнаваннем планаў, невядомасцю… Гэтыя фактары пакідаюць свой адбітак у эмацыйнай памяці і могуць застацца з намі на доўгі час, калі не на паверхні ўспрымання, то ў падсвядомасці. У такіх абставінах вельмі моцна адчуваецца патрэба ў духоўнай падтрымцы, але многія людзі пазбаўлены звыклых крыніц Божай ласкі, спосабаў выказваць сваю веру – сакрамэнтаў, удзелу ў жыцці касцёльнай супольнасці, размоваў з духоўнай асобай… Не варта недаацэньваць рызыку, якую гэты крызіс уяўляе для веры прынамсі некаторых членаў нашых рэлігійных супольнасцяў. Як у святле веры інтэрпрэтаваць сённяшнія падзеі? Інакш кажучы, дзе Бог ва ўсім гэтым? Якой рэакцыі Пан чакае ад нас? – Часам гэтыя пытанні гучаць адкрыта, часам яны застаюцца прыхаванымі ў нашых спробах усвядоміць і прыняць тое, што адбываецца. Паспрабаваць “адмаўчацца”, праігнараваць само пытанне – не выйсце; тыя, хто нівелюе праблему, робяць так, пакуль яна не закране калі не іх саміх, то кагосьці з блізкіх ці сяброў. Ёсць і “геройскі” варыянт адказу: абвесціць, што “вера нас уратуе”, “веруючаму няма чаго баяцца” – відавочна занадта спрошчаны погляд на рэчы, які адмаўляе рэальнасць натуральных чалавечых рэакцый на пагрозу.

У XVI стагоддзі св. Ігнацый Лаёла сфармуліраваў прынцып, які выяўляе радыкальную паставу веры: “шукаць і знаходзіць Бога ва ўсім”. Ці можа гэты прынцып пакіраваць нашым пошукам сэнсу? Ці мажліва шукаць і знайсці Бога ў абмежаваннях, у цярпенні, у бяссіллі? У ХХ стагоддзі духоўны сын Ігнацыя, П’ер Тэяр дэ Шардэн, у межах грандыёзнага праекта ўключэння эвалюцыянісцкай тэорыі ў хрысціянскі вобраз свету, па-свойму спрабаваў растлумачыць, якім чынам можна заўважыць Боскае дзеянне ў “сілах змяншэння”, г.зн. ва ўсім тым, што накіравана супраць узрастання і прагрэса, супраць чалавечага жыцця ў яго фізічным і нематэрыяльным вымярэннях. У сваёй працы “Боскае асяроддзе” ён піша:

“Бог ужо перамяніў нашыя цярпенні, прымусіўшы іх служыць нашаму ўдасканальванню. У Ягоных руках самым пэўным чынам сілы знішчэння ператварыліся ў прыладу, якой Ён абчэсвае, точыць, шліфуе нас, як камень, прызначаны заняць дакладнае месца ў Нябесным Ерузалеме. Ён створыць і большае, паколькі Яго ўсемагутнасць, уплываючы на нашу веру, ператварае падзеі, што фактычна з’яўляюцца чыстымі стратамі ў нашым жыцці, у непасрэдны фактар так пажаданай намі еднасці з Ім”.

У другім эсэ пад назвай “Каштоўнасць і станоўчае значэнне цярпення” ён робіць яшчэ больш смелую заяву:

“Які велізарны акеан людскога цярпення распасціраецца па ўсёй зямлі кожны момант! З чаго ўтворана гэтая маса? Цемры, недахопаў, адрынутасці… Не, дазвольце мне паўтарыць, – але патэнцыйнай энергіі. У пакутах узыходзячая сіла свету схаваная ў надзвычай інтэнсіўнай форме. Пытанне ўсё ў тым, як яе вызваліць і ўсвядоміць яе значэнне і магчымасці. Свет рынуўся б угору да Бога, калі б усе хворыя разам ператварылі свой боль у агульнае жаданне, каб Божае Валадарства ажыццявілася як найхутчэй”.

Рэальнасць цярпення з’яўляецца, бадай што, найбольшым выклікам веры; яно прымае самыя разнастайныя формы (а ў маральным выражэнні яно горшае за проста фізічны боль, як бачна на прыкладзе тых, хто сёння памірае ў самоце, без магчымасці развітацца з роднымі). Не прэтэндуючы на вычарпальны выклад гэтага скрайне складанага тэалагічнага пытання, можна сказаць толькі, што цярпенне абуральна супярэчыць светабудове, якую стварыў добры і любячы Творца. І менавіта тут, як нідзе інкш, чалавечы розум патрабуе Евангелля, якое дазваляе ўбачыць цярпенне з другога – Боскага – пункту гледжання. Менавіта тут чалавечае ўспрыманне найбольш мае патрэбу ў metanoia, у навяртанні, або (даслоўна з грэцкага арыгінала) – змене розуму, свядомасці, сэрца. Хрысціянская надзея не можа быць ніякай іншай, а толькі пасхальнай надзеяй: удзел, праз хрост, у смерці і ўваскрасення Хрыста азначае для хрысціяніна прыняцце рэальнасці цярпення і памірання як часткі шляху да новага жыцця. Звычайнае існаванне і звыклае, інстынктыўнае ўспрыманне занадта лёгка прымушаюць нас забывацца на гэтую праўду. У нашых штодзённых намаганнях і памкненнях мала месца на прыняцце факта памірання – і ў фізічным яго выразе (на самай справе, з кожным днём смерць становіцца ўсё бліжэй), і ў духоўным, як паміранне для сябе, для свайго эга (“Калі хто хоча ісці за Мною, няхай адрачэцца ад сябе…” Мк 8, 34). Магчыма, якраз з той прычыны, што чалавечая натура, усе нашыя інстынкты супрацьстаяць такой перспектыве, у кнігах Новага Запавету і ад самога Езуса, і ад св. Паўла следам за Панам, мы так часта чуем напамін аб гэтай праўдзе. У святле Хрыстовага Евангелля нам дадзена інакш успрымаць і наступствы эпідэміі каранавіруса, і ўсе астатнія цяжары і беды зямнога існавання, бачачы ў іх “матэрыю” для нашага адзінства са смерцю Хрыста, якая вядзе да уваскрасення. Разам з П’ерам Тэярам зробім неабходную агаворку: гэтая нашая пасхальная вера палягае на тым, што ў першую чаргу мы прыкладзем усе магчымыя высілкі, каб супрацьстаяць злу і цярпенню. Аднак там, дзе мы па-чалавечы бяссільныя, Бог пераменіць нашае паражэнне ў плады Валадарства, якое  мы пакуль што пераважна можам сузіраць толькі верай.

Хрысціянская надзея не можа быць ніякай іншай, а толькі пасхальнай надзеяй

Мікраскапічны вірус, нягледзячы на свой памер і вельмі прымітыўную структуру, здольны справакаваць смерць жывой істоты. Ён з’яўляецца сімвалам нябачнага зла, якое знясільвае і ў канчатковым рахунку імкнецца знішчыць чалавечае жыццё і матэрыяльна, і духоўна, разам з усім багаццем сувязяў са створаным светам. Гледзячы ў вочы гэтай трагічнай рэальнасці і не адмаўляючы боль, страх і ўсе спадарожныя працэсу разбурэння чалавечыя эмоцыі, у нас тым не менш ёсць шанец вызнаваць не проста слоўную формулу, але глыбокую веру ў тое, што Божая любоў мацнейшая за зло і перамяняе нашыя цярпенні, з’яднаныя са смерцю Божага Сына, у рэальнасць Божага Валадарства.

Віктар Жук SJ

Пераклад з рускай мовы: Тэрэса Клімовіч

Фота: Статуя Хрыста-Збаўцы ў Рыё-дэ-Жанэйра з праекцыяй медыцынскага халата 12 красавіка 2020 г. (Крыніца: kpbs.org)